Chắc bạn cũng từng nghe đến chủ đề này không biết bao nhiêu lần, từ các chuyên gia, nhà đầu tư, hay những người đang chán công việc văn phòng và muốn “ra riêng”. Mọi người thường nhắc đến những lý do quen thuộc:
- Không có Product–Market Fit: sản phẩm không giải quyết được vấn đề thật của khách hàng.
- Cạn vốn trước khi đạt tăng trưởng: tiêu tiền nhanh hơn tốc độ tạo giá trị.
- Đội ngũ sáng lập thiếu gắn kết hoặc năng lực bổ trợ: mâu thuẫn, chia rẽ, thiếu kỹ năng quan trọng.
- Chiến lược tăng trưởng sai hoặc thiếu tập trung: dàn trải, đổi hướng liên tục.
- Marketing và bán hàng yếu: không tiếp cận được khách hàng, không tạo được niềm tin thị trường.
Hầu hết founder khi khởi nghiệp lần đầu đều mắc ít nhất ba trong số năm sai lầm trên, để rồi sau đó rút ra những “bài học xương máu”. Tôi cũng vậy. Sau nhiều năm làm sản phẩm, từng khởi nghiệp một mình rồi thất bại, giờ đang là đồng sáng lập một công ty bước đầu có thành quả, tôi nhận ra: những lý do kỹ thuật kia thực ra chỉ là phần ngọn. Cái gốc nằm ở thứ sâu xa hơn trong nội tại của mỗi con người – động lực khởi nghiệp.
Câu hỏi quan trọng không phải là “Startup như thế nào?” mà là “Tại sao tôi lại muốn startup?”
Câu chuyện 1 – Adam: Startup để được làm chủ
Ở công ty tôi hiện tại có một bạn tên Adam. Làm gần hai năm, rất chăm chỉ, từng được vinh danh nhiều lần. Đến lúc xét vị trí team lead, tôi chọn người khác vì thấy họ phù hợp hơn về kinh nghiệm lẫn khả năng dẫn dắt. Adam thất vọng, rồi xin nghỉ việc. Khi tôi hỏi kế hoạch tiếp theo, bạn nói:
“Em tính khởi nghiệp. Giờ có ChatGPT, em sẽ làm app cho doanh nghiệp.”
Tôi hỏi tiếp: “Cụ thể em muốn giải quyết vấn đề gì? Khách hàng là ai?”
Adam trả lời khá mơ hồ: “Em có bạn bè đang làm các job như thế. Đối tượng là các doanh nghiệp.”
Lúc đó tôi hiểu rằng Adam không thật sự có một vấn đề nào muốn giải quyết. Điều bạn ấy cần là được làm chủ, không phải là giải quyết một bài toán thực sự. Với tôi, đó không hẳn là khởi nghiệp, mà chỉ là chuyển từ làm thuê cho một người sang “làm thuê” cho nhiều khách hàng.
Câu chuyện 2 – Taring: Startup của chính tôi
Trước khi khởi nghiệp vào năm 2021, tôi từng làm ở một startup và một công ty lớn trong nước. Cả hai nơi tôi đều thấy không hợp, nhất là ở cách điều hành. Tôi nghĩ nếu mình tự làm chắc sẽ tốt hơn. Và thế là tôi khởi nghiệp, chọn lĩnh vực quản lý bán hàng, vì thấy các chuỗi lớn như VinMart đang lấn lướt, còn tiệm tạp hoá thì lẻ loi, không có công cụ hỗ trợ. Tôi muốn giúp họ chuyển đổi số, liên kết lại với nhau để cạnh tranh.
Tôi lập công ty, tuyển đội ngũ, phát triển sản phẩm, tìm đối tác, xây web, chạy marketing. Tưởng rằng mọi thứ ổn… Nhưng gần 2 năm sau, tôi mất sạch tiền tiết kiệm lẫn tiền vay người thân, … và không bán nổi sản phẩm cho ai cả. Tôi không thực sự tin vào bài toán mình đang giải. Mỗi lần đi sale, khách nói lịch sự “Anh/chị sẽ xem xét thêm” à tôi xuống tinh thần.
Tôi không còn động lực để cải thiện sản phẩm, tìm market fit, hay tối ưu chiến lược tăng trưởng. Nói cách khác, tôi thất bại vì động lực sai. Tôi khởi nghiệp để được “làm theo ý mình” chứ không vì một vấn đề khiến tôi trăn trở đến mức không thể không giải quyết nó.
Câu chuyện 3 – Melanie Perkins: Startup từ vấn đề thật
Năm 19 tuổi, Melanie Perkins dạy thiết kế ở một trường đại học tại Perth, Úc. Cô thấy sinh viên mất hàng tháng chỉ để học cách dùng Photoshop thay vì học thiết kế. Từ đó nảy ra một câu hỏi:
“Tại sao thiết kế không thể dễ như Google Docs?”
Melanie dành 3 năm tiếp theo để pitch idea, bị hơn 100 nhà đầu tư từ chối vì “quá trẻ”, “không biết công nghệ”, “chưa từng làm startup”. Nhưng cô không bỏ cuộc. Mỗi đêm viết cho mình một lời động viên, kiên trì chỉnh sửa pitch, tìm người đồng hành. Cuối cùng, cô gặp được đúng người: Bill Tai (nhà đầu tư), Lars Rasmussen (đồng sáng lập Google Maps) và Cameron Adams (thiết kế từ Google) – cùng nhau lập ra Canva.
Canva ra mắt năm 2013 với một mục tiêu rõ ràng: giúp ai cũng có thể thiết kế dễ dàng. Từ một vấn đề nhỏ nhưng thật, Canva phát triển bền bỉ, vượt qua khó khăn kỹ thuật, gọi vốn, mở rộng người dùng, để rồi trở thành kỳ lân công nghệ trị giá hơn 40 tỷ USD, phục vụ hơn 170 triệu người dùng toàn cầu.
Bài học rút ra
Khởi nghiệp chỉ để “được làm chủ” thì rất dễ đạt mục tiêu, vì bạn chỉ cần tự mở công ty, đặt cho mình chức danh “Founder”, và… xong. Nhưng khi những khó khăn thực tế ập đến, như không khách hàng, hết tiền, không ai tin vào sản phẩm, bạn sẽ thấy mình không còn lý do để tiếp tục. Vì mục tiêu thật sự đã đạt được ngay từ đầu rồi: “làm chủ”.
Ngược lại, nếu bạn khởi nghiệp vì một vấn đề mà bạn tin là cần được giải quyết, thì dù thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm, vấp ngã bao nhiêu lần, bạn vẫn sẽ có lý do để đứng dậy và tiếp tục. Khi niềm tin vào giá trị bạn đang theo đuổi đủ mạnh, bạn sẽ tìm ra cách vượt qua tất cả những “lý do kỹ thuật” mà startup khác bị gục ngã.
Cuối cùng, chỉ có bạn mới trả lời được câu hỏi quan trọng nhất:
“Mình khởi nghiệp để làm gì?”
Con đường khởi nghiệp vô cùng chông gai, dù có tìm thấy lý do đúng để bắt đầu thì cũng chưa chắc thành công. Nhưng ít nhất câu trả lời đúng sẽ giúp bạn lựa chọn được một mục tiêu thật sự ý nghĩa để xây dựng, và tránh mất thời gian công sức vào những điều phục vụ cái tôi cá nhân.